هنر میناکاری
میناکاری از صنایع دستی کهن ایران زمین به شمار می رود این هنر سابقه ای در حدود پنج هزار سال دارد. این هنر بر روی مس، طلا، نقره انجام میشود امروزه هنر میناکاری بیشتر بروی مس انجام می شود، طلا به عنوان تنها فلزی شناخته می شود که هنگام ذوب شدن مینا اکسید نمی کند و امکان اجرای طرح با تمام جزییات و شباهت بروی مینا را ایجاد می کند در مس و نقره این کیفیت چندان مناسب نمی باشد.
کانون اصلی تولید ظروف مینکاری در ایران زمین شهر هنر اصفهان می باشد و کانون جواهرات میناکاری اهواز می باشد، مینا کاری بر روی طلا بیشتر هنر صائبین شهر اهواز است که به طلای صبی معروف شده است.
شکل گیری مینا از ترکیب اکسیدهای فلزات و چند نمونه نمک در مجاورت حرارت بالا(۷۵۰ تا ۸۵۰ درجه سانتی گراد) میباشد، رنگ‌ها در طول زمان و بر اساس دما بوجود می‌آیند.
هنر میناکاری در لغت:
در فرهنگ دهخدا نقاشی و تزیین فلزاتی همانند طلا، نقره و مس به وسیلهٔ رنگ‌های لعابدار مخصوصی که در حرارت بسیار زیاد پخته و ثابت شود را میناکاری یا مینا سازی نامیده اند.
آسمان آبی نزدیک ترین معنای کلمه میتا می باشد.
مینا کاری هنرنقش بستن طرح‌های متفاوت وزیبا بر روی ظروف مسی، نقره‌ای و طلایی است. رنگ زمینهٔ زیر نقش ها معمولاً به رنگ‌های آبی، سبز و گاهی قرمز میباشد که اگر به چشم هنر به داخل ظروف منقش شده مینا بنگریم پهنای زیبای آبی آسمان باشد؛ و شاید به همین خاطر نام این هنر را مینا کاری نامیده‌اند.
تاریخچه:
هنر میناکاری پیشینه‌ای پنج هزار ساله دارد، واز آن برای زیبایی بخشیدن به زیور آلات و ظروف مختلف استفاده می شود. این هنر را ترکیبی از آتش و خاک می دانند که با هنر نقاشی آمیخته می‌گردد وآفریننده نقش‌های زیبایی می شود.
در اروپا آثاری باستانی میناکاری شده یافت شد که پیشینه‌ای بسیار طولانی دارند:
- شش انگشتر طلا مربوط به سیزده سده پیش از میلاد در قبرس کشف شده است
- مجسمه معروف زئوس در یونان مربوط به پانصد سال پیش از میلاد
نمونه هایی از آثار کهن میناکاری ایرانی:
در کاوش‌هایی که در نهاوند صورت گرفت یک جفت گوشواره طلا به دست آمده‌است که سبک زرگری آن به سده هفتم تا هشتم پیش از میلاد مربوط میباشد.
بشقاب هایی متعلق به دوران ساسانیان در ارمنستان کشف شده است که در موزه هنرهای اسلامی برلین و در موزه در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری می‌شوند
لازم به ذکر می باشد که درسایر موزه های بزرگ دنیا نظیر موزه آرمیتاژ سن پترزبورگ و موزه‌های انگلستان و فرانسه آثار دیگری از هنر میناکاری ایرانی موجود میباشد.
هنر میناکاری در دوره های مختلف تاریخی:
دوره مغول:
در این دوره مغول ها هنر فلزکاری و میناکاری ایرانی دچار تغییرهایی گشت، ایجاد سبک جدید در میناکاری ایران متعلق به این دوره می باشددر این سبک جدید تصویرها و شکل‌هایی که مربوط به ظاهر و لباس درباریان ایرانی بود جایگزین نگاره‌های عربی شد.
دوره سلجوقیان:
اوج هنرمیناکاری متعلق به دوره سلجوقیان است در آن دوران تهیه ظروف برنجی و میناکاری مرسوم بوده است؛ از نمونه‌های ارزشمند دوره سلجوقیان «سینی آلب ارسلان» است که میناکاری بر روی نقره است و در موزه صنایع ظریفه بوستون نگهداری میشود.این اثر توسط استادی به نام «حسن الکاشانی» ساخته شده و نامش با خط کوفی بر روی آن حک شده‌است.
دوره صفویه:
در دوره صفویان نقش‌های مینیاتوری نظیر مجلس‌های بزم در دبار،شکار و اسب‌سواری رواج بیشتری داشت در آن دوران میناکاری بر روی نقره انجام می‌شد،در این دوران بیشتر از همه دوران ها رنگ قرمز به کار میناکاران آمد.
دوره معاصر:
بعد از دوره قاجار برای مدتی این هنر متاسفانه با فراموشی و کم فروغی همراه بود بعد از مدتی استاد شکرالله صنیع زاده و کارگاهش که در آن هنرمندان بزرگی پرورش یافتند باعث شد که این هنر دوباره احیاء شده و به دوران با شکوه خود بازگردد.
- امروزه هنرمندان باتجربه و خوش‌ذوق زیادی در زمینه میناکاری روی طلا به سبک دوره قاجار فعالیت می‌نماید
- در این روزها مینای خانه‌بندی رونق گذشته را ندارد و تنها مینای نقاشی رواج دارد و مرکز آن نیز شهر اصفهان است.
هنرمندان برجسته این هنر:
- غلامحسین فیض اللهی،حسین هنردوست،مهدی غفاریان، برادران نعمت‌اللهی
- محمد علی فرشید، ابراهیم زرقونی و فرزندان شکرالله صنیع زاده
نکته:
- این هنر امروزه تنها مختص مردان نیست بانوان هنرمندی نظیر سرکار خانم مینا جوهری توانسته است در آثار ارزمندی را خلق کند.
ابزار کار هنرمندان میناکار:
- ورقه (طلا، نقره، مس، ورشو، آهن و برنج)
- ماده آبگینه‌ای مینا
- کاغذ کپی
- چکش
- سندان
- گیره
- اره کمانی و اره فلز بر
- قیچی فلز بر
- قلم‌مو
- رنگ (گیاهی، معدنی یا فلزی)
- کوره سیلیس، کربنات، سدیم، پتاسیم، آهک
- قلع وسرب
آثار میناکاری شده:
- بشقاب،گلدان، کاسه و قدح، قاب‌های عکس
- تابلوهای میناکاری شده ای که باهنرهای دیگر ترکیب میشود.
- درها، پنجره‌ها
- ضریح‌های میناکاری
- اشیای تزیینی نظیر جعبه‌های آرایش زنانه
- جعبه‌های خاتم‌کاری و میناکاری
- سرویس چای‌خوری و شربت‌خوری
- قلیان، جعبه قرآن، زره، آیینه، قلمدان، کمربند،
- حباب‌های میناکاری،گلاب‌پاش، آلبوم عکس، غلاف خنجر
- زیورآلات همچون: گوشواره، سینه‌ریز، گلوبند، انگشتر، مدال
